نقش يوگا در بهداشت روانی

يوگا به عنوان يک علم (Vidya/Sastra) و هنر (Kala) بهزيستي قدمتي طولاني (قريب به پنج هزار سال) و ابعاد گوناگوني دارد. با نگاه عميقي به درسها و تمرينات يوگا متوجه مي‌شويم که همه آنها در مسير آموزش و پرورش، بهداشت جسم و روان و رشد فرايندهاي رواني در انسان طراحي گرديده‌اند. تأثير فراوان يوگا بر بهداشت روان جاي سخن، تعمق، تدقيق و تحقيق دارد.

 از مباحث حائز اهميت روان‌شناسي (Mental Hygiene) بهداشت روان و مفهومي است که ما دانسته و نادانسته آن را جستجو مي کنيم و آن عبارت است از حفظ سلامتي رواني و پيشگيري از بيماريهاي روان.

استرس عامل مهم تخريب بهداشت رواني

استرسهاي رواني- اجتماعي عديده به عنوان يک واقعيت زندگي امروز بشري از مهمترين تهديد کننده هاي بهداشت روان است. تحت تأثير شرايط تنش زا،‌ قشر مغز (مخ) و قسمتهاي زيرين آن (Sub cortical) و به طوركلي دستگاه عصبي اتونوميك (خودمختاري)‌ حساس و دچار افزايش فعاليت و برانگيختگي (Hyper arousal) مي شود.

نقش يوگا در بهداشت روانی

 

برانگيختگي عصب شناختي و شرايط جسماني تحت استرس

Hyper arousal of Autonomic Nervous System
General Adaptation Syndrome (GAS)

با برانگيختگي اين قسمت از مغز هيپوتالاموس ماده‌اي به نام کورتيکو تروفين (Corticotrophine) ترشح مي‌کند. کورتيکو تروفين به نوبه خود هيپوفيز را تحريک مي‌کند تا هورمون آدرينو کورتيکو ترپ (Adrenocorticotrop) ترشح کند. اين هورمون بخش بيروني غده فوق کليوي را تحريک نموده تا هورمونهاي کورتيزون و ساير استرئيدها ترشح شوند. با ترشح اين هورمونها دو هورمون مهم ديگر به نام اپي نفرين (آدرنالين) و نور اپي نفرين (نور آدرنالين) ترشح مي شود که نقش مهمي در واکنش به استرس دارند. ترشح هورمون الدسترون نيز در اين ميان وارد جريان خون شده و سطح سديم ( نمک) در خون را بالا مي برد.

وجود اين هورمونهاي مرتبط با استرس باعث شرايط جسماني زير مي‌شود :


علائم جسماني
  • انقباض عضلات،
  • جابجا شدن خون از اندامهاي داخلي به سمت ماهيچه‌هاي مرتبط با استخوان بندي بدن،
  • کند شدن و توقف هضم غذا،
  • آزاد شدن گلوکز توسط کبد وبالا رفتن قند خون،
  • افزايش سطح سديم ( نمک) در خون،
  • افزايش اسيد معده،
  • بالا رفتن سطح اسيد هاي چرب و اسيدآمينه،
  • بالا رفتن فشار و حجم خون،
  • جريان خون نامتناسب در بدن به دليل انقباض‌هاي عضلاني،
  • افزايش ضربان قلب.

حالات رواني ـ رفتاري
  • حالات عصبي،
  • حساسيت و زود رنجي،
  • پرخاشگري،
  • ضعف در تمرکز و تصميم گيري،
  • تصميمات و اعمال عجولانه و نامعقول،
  • عدم تعادل رفتاري،
  • ارتباطات فردي و اجتماعي نامتناسب،
  • ساير پريشانيها و آشفتگيهاي ذهني ـ رفتاري.

 

يوگا و خاصيت تنش‌زدائي آن

بخشهاي مختلف يوگا منجمله آساناها يا تمرينات جسماني، پراناياما (تمرينات و انتظامات تنفسي)، دهارانا (درسهاي مرتبط با تمرکز) و دايانا (درسهاي مراقبه) فوايد استرس‌زدائي و آرامش بخشي خاص خودشان را دارند. و تقريباً در هر بخش تحقيقات متعددي به عمل آمده است. صحبت در مورد فوايد مرتبط با بهداشت رواني همه اين ابعاد مستلزم فرصت و وقت زيادي است. در اين جلسه به طور مختصر به اهميت آساناهاي يوگا در بهداشت رواني مي‌پردازيم.

آساناهاي يوگا خاصيت تنش زدائي قوي دارد و تعداد قابل توجهي حرکات جسماني وجود دارد.

در اجراي اين حرکات فرد به آرامي و با توجه به اصول خاص کالبدشناسي حرکات و نرمشها را با انتظامات تنفسي خاص در رفتن به حرکت، ماندن در حرکت و بازگشت از حرکت انجام مي‌دهد و در هر حرکت براي مدت کوتاهي (فرضاً‍ً ۱۵ ثانيه،۲۰ ثانيه،۳۰ ثانيه يا حتي ۴۵ ثانيه يا يک دقيقه) باقي مي ماند. در انتها تمرين فن آرامش کامل جسماني، يا رهاسازي کلي (Shavasana) را انجام مي دهد.

از ديد تشريح ورزشي حرکات آسانائي در يوگا مجموعه اي از حرکات کششي، انعطافي، استقامتي و قدرتي هستند.
حرکات کششي و انعطافي باعث شرايط انقباضي (Agonist) و انبساطي يا کشيدگي (Antagonist) عضلات مي‌شوند.از انواع مختلف آن حرکات کششي ثابت (Static Stretching) است کـه خـود بـه دو دسته تقسيم مـي شود:

۱.     حرکات کششي ثـابت فـعال (Active Static Stretching) و حـرکات کششي ثـابت غير فـعال (Passive Static Stretching).

۲.     حرکات کششي تسهيل کننده (Facilitated Stretching) وحرکات کششي پويا (Dynamic Stretching).

تحقيقات متعدد در مورد سودمندي ورزش در کاهش تنش مبين اين واقعيت است که اساساً حرکات ورزشي آرام، کششي، انعطافي و هوازي بيش از ساير ورزشها خاصيت تنش‌زدائي دارند. انجام دادن حرکات کششي و ايستائي و مکث در آنها از مشخصات منحصر به فرد در حرکات يوگا است و تقريباً در هيچ ورزشي به اين کيفيت و ميزان نيست. نکته مهم اينکه ايستائي يا مکث در حرکات کششي عوامل زيست شيمي (Biochemistry) وابسته به انبساط عضلاني (يا تنش زدايي) را افزايش مي دهد.

حرکات کششي و انعطاف دهنده يوگا موجب شرايطي درست برعکس شرايط تنش‌زا در بدن ايجاد مي‌نمايند. براي مثال شرايط تنش‌زا موجب تحريک اعصاب سمپاتيک و حرکات کششي باعث تحريک اعصاب پاراسمپاتيک مي‌شوند. عوامل تنش‌زا موجب برانگيختگي سلولهاي مغزي و حرکات کششي موجب کاهش برانگيختگي سلولهاي مغزي مي‌شود. عوامل تنش‌زا موجب ترشح هورمونهاي تنش‌زا و حرکات کششي يوگا موجب ترشح هورمون اندورفين يا هورمون ضد استرس مي شود. استرسها موجب جريان نامتناسب خون و اکسيژن در بدن مي‌شوند حال آنکه حرکات يوگا جريان خون را تسهيل مي کند و موجب افزايش اکسيژن رساني مي‌شود.

اندورفين ها مسئول بسياري از واکنشهاي متعدد کار اندام شناختي (Physiologic) منجمله احساس آرامش و طراوت و سرحالي هستند. با کاهش يا از بين بردن برانگيختگي در مغز ميزان کورتيکواستروئيد ها و به تبع آن ميزان کورتيزول، آدرنالين و نور آدرنالين در خون کاهش مي يابد و اين امر باعث مي‌شود سطح سديم و فشار خون در فرد پائين آمده، تعادل در ترشح غدد درون ريز، آرامش در کارکرد قلب و بهبود در کارکرد دستگاههاي بدن به وجود ‌آيد.


فن آرامش يا شاواسانا در يوگا

فن آرامش يا شاواشانا که بعد از تمرينات يوگا انجام مي شود تأثيرات آرام بخشي حرکات کششي در يوگا را مضاعف مي نمايد. بدين ترتيب که آرامش کلي تن و روان که در يوگا اعمال مي گردد در کاهش استرس و تعادل دروني بسيار مهم است. فنون آرامش به شيوه هايي اطلاق مي‌شود که موجب کاهش برانگيختگي عصبي ـ رواني و کاهش تنش جسماني مي شود. فنون آرام‌بخش به عنوان ابزار مهم در روان درماني بسياري از آلام در شيوه هاي رفتاري و غير رفتاري مورد استفاده قرار مي‌گيرد. شاواسانا داراي فوايد بسياري است که از جمله مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:

  • کاهش برانگيختگي عصبي ـ رواني در فرد،
  • تعادل شرايط زيست شيميائي يا کار اندام شناختي (Physiologic)،
  • افزايش آگاهي در مورد شرايط جسماني و تنش در بدن و عضلات،
  • کاهش تنش هاي عضلاني،
  • افزايش آگاهي در مورد شرايط جسماني و تنش در بدن و عضلات،
  • افزايش بصيرت در مورد عوامل تنش‌زا و حساسيت ها‌يش
  • کاهش تفکرات منفي و رنج آور،
  • احساس آرامش و تسلط بر خود،
  • افزايش تمرکز و قدرت تصميم گيري،
  • تقويت دستگاه ايمني و افزايش قدرت بدني و مقاومت بيشتر در مقابل مشکلات.


اتفاقاتي که با انجام دادن آساناهاي يوگا در بدن و ذهن مي‌افتد:

علائم جسماني:

  • انبساط و رها سازي عضلاني،
  • تسهيل در جريان خون به همه اندامها و اکسيژن رساني مناسب به اندامها،
  • عادي شدن وضعيت گوارشي،
  • عادي شدن اسيد معده،
  • عادي شدن شرايط هورموني در بدن،
  • کاهش سطح فشار خون،
  • تعادل در سطح اسيد هاي چرب و اسيد آمينه،
  • تعادل در ضربات و کارکرد قلب.

حالات رواني ـ رفتاري:

  • حالت آرامش و انبساط خاطر،
  • کاهش حساسيت و زود رنجي نسبت به موضوعات،
  • کاهش حالات عصبي و پرخاشگري،
  • تمرکز بهتر،
  • تصميمات معقول تر،
  • تعادل عمومي بيشتر در رفتار،
  • عادي شدن اسيد معده،
  • کاهش ميزان پريشانيهاي ذهني ـ رفتاري،
  • کاهش چشمگير پرخاشگري به ديگران.


نتيجه گيري کلي:

يوگا پيام مهر و سلامتي است. يوگا درسهاي متعددي در بهداشت رواني دارد و مي تواند به عنوان يکي از مهمترين شيوه‌هاي تنش‌زدايي و ارتقاء بهداشت رواني مطرح باشد.

آساناهاي يوگا به عنوان بخشي از آموزشهاي يوگا با ايجاد شرايط عصبي – کار اندام شناختي (Physiologic) خاص موجب کاهش يا از بين بردن تأثيرات عوامل تنش‌زا گرديده موجب آرامش و تقويت دستگاه ايمني و ارتقاء وضعيت بهداشت رواني مي گردد.

غير از تنش‌زدائي، يوگا داراي فوايد قابل ملاحظه زير است:

  • افزايش آگاهي از خود (Self awareness)
  • بهبود خلق افسرده (Better affect)
  • اعتماد به نفس (Self confidence)
  • کنترل بر خود(Self control)
  • تمرکز برتر  (Better focus)
  • عملکرد بهتر ذهني (Mental performance)
  • تغيير خلق  (Mood change)
  • ديدگاه مثبت نسبت به زندگي  (Positive attitudes towards life)
  • افزايش ارزشهاي فردي و اجتماعي ( Personal & social values)

دکتر ساعد احمدی

Refs.

  • Ray. L. (2006), The Key Muscle of Hatha Yoga, Bandha Yoga publication, Canada.
  • Smith C, Hancock H, Blake-Mortimer J, Eckert K.( 2007), A randomized comparative trial of yoga and relaxation to reduce stress and anxiety. Complement Jun; 15(2):77-83.
  • Pilkington K, Kirkwood G, Rampes H, Richardson J.( 2005),Yoga for depression: the research evidence. J Affect Disord. Dec; 89(1-3):13-24. Pub 2005 Sep 26.

 

✅ کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط به نشر، تکثیر و بهره برداری از محتوای وب سایت یوگا پیام مهر در اختیار صاحب آن قرار دارد. کسانی که مایل به استفاده از مطالب مندرج در این سایت هستند، باید منبع و آدرس اینترنتی آن را به صورت صریح و واضح ذکر کنند.

×

وقت بخیر 🧘

×