بدن انسان از ميلياردها سلول مختلف تشکيل شده است. جالب اين است که اين سلولهاي پر تعداد و گوناگون همگي از ترکيب دو سلول اوليه به وجود آمده اند. اسپرم Sperm سلول نطفه اي است که از پدر مي آيد و تخمک يا اوول Ovule سلول ديگري است که در بدن مادر توليد مي شود. اين دو سلول در رحم مادر با هم ترکيب مي شوند و ياخته اي به نام تخم يا زايگوت Zygote را ايجاد مي کنند.
همين سلول تخم که از ترکيب سلولهاي نطفه اي مرد و زن تشکيل شده است، به نوبه خود در جريان تقسيمهاي متوالي به دو، چهار، هشت… و بي نهايت سلول تبديل مي شود. به موازات تقسيمهاي متوالي در سلول اوليه، تعداد ياخته هاي حاصل بيشتر مي شود و حجم توده سلولي افزايش مي يابد. اين توده سلولي همان است که جنين نام مي گيرد و با لانه گزيني در رحم مادر از طريق جريان خون بدن وي به مواد غذايي و اکسيژن مورد نياز خود دسترسي پيدا مي کند.
با گذشت هر روز از عمر جنين تقسيم سلولي ادامه مي يابد و تعداد سلولهاي حاصل بيشتر و جنين بزرگتر مي شود. سلولهاي اوليه حاصل از تقسيم تخم همه يک شکل و يک اندازه اند اما به مرور سلولها علاوه بر تقسيم شدن از سلولهاي اوليه متمايز مي شوند و هر دسته از سلولها براي ايفاي نقشي خاص شکل ويژه اي به خود مي گيرند. دسته اي به سلولهاي عضلاني تبديل مي شوند، گروهي سلولهاي عصبي را پديد مي آورند و گروهي نيز با اشکال خاصي که به خود مي گيرند در جدار دستگاه گوارش جاي مي گيرند.
شکل و ساختمان هر دسته از اين سلولها به گونه اي است که براي اجراي وظيفه اي خاص طراحي شده است. سلولهاي عصبي براي انتقال پيامهاي عصبي ساخته شده اند و ساختاري بلند و کشيده دارند. سلولهاي قرمز خون براي انتقال اکسيژن و عبور از کوچکترين رگهاي خوني مانند عدسيهاي مقعر بسيار کوچکي هستند و سلول عضله قلب نيز ساختاري منحصر به فرد دارد.
برخي از اين سلولها پس از به وجود آمدن از سلولهاي مادري خود ديگر هرگز در بدن تقسيم نمي شوند. مانند سلولهاي عصبي. به همين دليل اگر پس از تولد سلولهاي عصبي به هر دليلي آسيب ببينند جايگزين نخواهند شد. از اين روي اگر در جريان زايمان بخشي از سلولهاي عصبي مغز نوزاد آسيب ديده باشند وي به فلج مغزي دچار مي شود و علاجي نخواهد داشت.
از سوي ديگر برخي سلولها مانند سلولهاي پوست در طول عمر يک انسان بارها از نو ساخته مي شوند و جاي سلولهاي پير و فرسوده را مي گيرند.
اين مقدمه براي آن بود که دريابيم حيات انسان در گرو تقسيم و تمايز سلولي است و بسياري از بيماريها نيز حاصل ناهنجاريهايي است که در روند اين تقسيم سلولي پديدار مي شود. تقسيم و تمايز سلولي از شگفتيهاي جهان هستي است که پيچيدگيهاي آن هنوز به طور کامل بر دانشمندان آشکار نشده است. فرايندهايي که به سلولها فرمان مي دهند که در چه زمان و با چه سرعتي تقسيم شوند، تابع نظمي بسيار دقيق و حساب شده هستند و عوامل بسياري در تنظيم دقيق زمان تقسيم و هنگام توقف روند تقسيم سلولي نقش دارند. گويي مديري حاضر و ناظر است و به دقت به يک سلول دستور مي دهد که اکنون مي بايست به دو سلول تقسيم شوي و زماني که تعداد سلولهاي حاصل به حد معيني رسيد فرمان توقف تقسيم را صادر مي کند.
بديهي است که اين مدير براي اِعمال مديريت خود از ابزارهاي ويژه اي بهره مي گيرد. اين ابزارها به طور عمده تعداد زيادي آنزيمهاي پروتئيني هستند که روند زيست شيمي Biochemistry تقسيم و تمايز سلولي را در کنترل خود دارند. اين آنزيمها مولکولهايي بسيار حساس هستند و کوچکترين تغيير ناخواسته اي در ساختمان آنها به پيدايش ناهنجاري در روند تقسيم سلولي خواهد انجاميد.
سرطان چيست؟
“بيماري بدخيم يا در اصطلاح سرطان عبارت است از بر هم خوردن نظم و تعادل حاکم بر روند تقسيم سلولهاي بدن”. بر اثر پيدايش ناهنجاري در فرايندهاي تنظيم و مديريت تقسيم سلولي گاه برخي سلولها خودسرانه و پيش از فرا رسيدن موعد مقرر شروع به تقسيم مي کنند يا با سرعتي بيش از آنچه بايد تقسيم مي شوند. بديهي است سلولهايي که به اين ترتيب توليد مي شوند شکل و ساختمان طبيعي ندارند، از عهده ايفاي نقشي که بر عهده آنها گذاشته مي شود بر نخواهند آمد و به بدن آسيب مي رسانند. اين سلولها را سلولهاي بدخيم مي نامند.
از شگفتيهاي خلقت در روند تقسيم سلولي آن است که همانند هر خط توليد يک فرايند کنترل کيفي نيز بر آن نظارت مي کند. به اين ترتيب که در صورت توليد سلولهايي بد شکل يا غير طبيعي اين سلولها به عنوان بيگانه شناسايي و نابود مي شوند. گويي تمام سولهاي طبيعي با رمزهايي از پيش تعيين شده به بدن معرفي شده اند و سلولهاي غير طبيعي که اين اسم رمز را ندانند، بيگانه تلقي و نابود خواهند شد.
شناسايي سلولهاي بيگانه در بدن انسان بر عهده سازوکاري موسوم به “دستگاه ايمني” است. اين دستگاه در واقع به مثابه ارتش بدن است و از شمار زيادي سرباز و ادوات ويژه تشکيل شده است. سلولهاي ايمني سربازان بدن به شمار مي روند. اين سلولها يا به طور مستقيم عوامل مهاجم و بيگانه را از بين مي برند و يا با توليد موادي موسوم به پادتن باعث نابودي آنها مي شوند. در هر صورت سلامت و نيرومندي دستگاه ايمني بدن در سلامت روند تقسيم سلولي نيز نقش دارد.
بر اساس مطالبي که تا کنون گفته شد، هر گونه اغتشاش در روندهاي زيست شيمي حاکم بر فرايند تقسيم سلولي مي تواند به پيدايش سلولهاي سرطاني منتهي شود. عوامل مؤثر بر ايجاد اين اختلالات هنوز به درستي شناخته نشده اند اما تا کنون نقش طيف گسترده اي از عوامل شيميايي و فيزيکي در پيدايش سلولهاي سرطاني به اثبات رسيده است.
بديهي است که با دوري کردن از اين عوامل سرطان زا مي توان از ايجاد سرطان پيشگيري کرد اما لازمه اين کار آن است که همه اين عوامل را شناسايي کنيم و از وجود آنها در محيط زندگي خود آگاه باشيم.
حال اگر به هر دليل بر اثر تماس با عوامل سرطان زا سلولهاي بدخيم توليد شوند اما دستگاه ايمني بدن با شناسايي به موقع از رشد و پيشرفت اين سلولهاي غير طبيعي جلوگيري کند، بيماري سرطان ايجاد نخواهد شد يا در صورت پيدايش گسترش نخواهد يافت.
پس هر آنچه باعث تقويت دستگاه ايمني بدن شود در پيشگيري از پيدايش يا گسترش بيماريهاي بدخيم مؤثر است و بر عکس عوامل ضعيف کننده دستگاه ايمني بدن ما را در معرض ايجاد و گسترش بيماريهاي سرطاني قرار خواهند داد.
امروزه در پژوهشهاي متعدد اثبات شده است که هورمونهاي استرس مانند آدرنالين به گونه چشمگيري دستگاه ايمني بدن انسان را تضعيف مي کنند. از سويي بيمار مبتلا به سرطان خود با استرس ناشي از ابتلا به يک بيماري صعب العلاج دست به گريبان است. اين پديده همانند يک زنجيره معيوب مقدمات گسترش بيماري را در بدن فرد مبتلا به بيماري بدخيم فراهم خواهد آورد.
به همين دليل امروزه بسياري از بيمارستانها و مراکز درمان بيماران سرطاني با ايجاد گروههاي حمايتي به روندهاي درماني با هدف کاهش استرس بيماران روي آورده اند. امروزه يوگا به عنوان يکي از شناخته شده ترين و مؤثرترين روشهاي مهار استرس و شيوه هاي مؤثر تنش زدايي در صدر فهرست روشهاي کمکي در درمان سرطان مورد پذيرش پزشکان قرار دارد. با بهره گيري از شيوه هاي يوگا دستگاه ايمني بدن براي مقابله با گسترش سلولهاي سرطاني تقويت مي شود و نيروي دفاعي بدن در برابرعوامل عفوني افزايش مي يابد.
