دیدن نه فقط چشم، بلکه مغز را درگیر می کند. دیدن عمدتا عملکرد ذهن و تا حدی عملکرد چشم است. شبکیه چشم در هر دقیقه میلیون ها تصویر ایجاد می کند. اما هنگامی که خسته می شوید مغز نمی تواند همه این تصاویر را جذب کند و ذهن شما به چشمان شما می گوید که نگاه نکنند و پس از مدتی این اتفاق می افتد و شما دیگر نگاه نمی کنید.
با این حال، نیاز دیدن وجود دارد و برای انجام این کار، ما اغلب چشمان خود را جمع می کنیم، فشار می آوریم و استرس ایجاد می کنیم. با تماشای تلویزیون، کار طولانی با رایانه و تمرکز بیش از حد، از چشمان خود سوء استفاده می کنیم. نحوه استفاده از چشم ها سلامت آنها را تعیین می کند.
وقتی به صفحه رایانه یا گوشی همراه خیره می شویم، کمتر پلک می زنیم، بنابراین چشم ها خشک می شوند. چشم های خسته و تاری مبهم، دو مشکلی است که به عنوان سندرم دید رایانه ای یا CVS شناخته می شوند. با افزایش استفاده از رایانه، مشکل CVS نیز افزایش می یابد. یک مطالعه جدید نشان می دهد که تقریباً ۹۰ درصد کارمندان که بیش از سه ساعت در روز با رایانه کار می کنند، به نوعی از مشکل چشم رنج می برند.
فواید یوگا برای چشم ها
بسیاری از مشکلات بینایی مربوط به افزایش سن، بعلت از دست دادن تدریجی انعطاف پذیری در عضلات چشم است که توانایی تمرکز در فواصل مختلف را از دست می دهند. اگر خوش شانسی دید عالی را دارید و نمی خواهید آن را از دست بدهید و یا می خواهید بینایی خود را بهبود ببخشید، شواهد نشان می دهد که یوگا برای شما تمرینات مفیدی دارد. اساس این حرکات استفاده از دست ها و چرخش چشم است.
ارتباط بین چشم و ذهن اساس فیزیولوژیکی دارد. چشمها حدود ۴۰ درصد از ظرفیت مغز را اشغال می کنند. به همین دلیل است که چشم هایمان را می بندیم تا آرام شویم و بخوابیم. چهار عصب از ۱۲ اعصاب جمجمه ما منحصراً به بینایی اختصاص یافته است. در حالی که دو عصب دیگر نیز وابسته به بینایی هستند. این را با عملکردهای قلبی و گوارشی مقایسه کنید، که برای کنترل هر دو فقط یک عصب پیش بینی شده است.
بهبود بینایی یکی از اهداف مهم آسانای چشم است. در یوگای چشم علاوه بر کشش و انقباض عضله، ایجاد آرامش در چشم نیز مد نظر است. آرامش یکی از مهمترین عوامل سلامت چشم است. در آزمایشی با استفاده از علائم شل کننده عضلانی بر روی چشم، بیماران بهبود چشمگیری را تجربه کردند.
تمرینات را از کجا شروع کنیم؟
ابتدا با قرارگرفتن در وضعیت شاواسانا کل بدنتان را آرام کنید. سپس بدن را در وضعیت Sukhasana (Easy Pose) قراردهید و چشمانتان را ببندید.
۱- پالمینگ (Palming)
ریشه این تمرین از یوگای تبتی است. Palming باعث تسکین اعصاب بینایی می شود. در یک اتاق تاریک بنشینید.کمر و شانه های خود را آرام کنید. دستان خود را با یکدیگر مالش دهید و آنها را گرم کنید، سپس کف دستان خود را روی چشم هایتان قرار دهید. به چشمتان فشار وارد نکنید و به استخوان گونه تکیه ندهید. سیاهی کامل، آرامش بخش ترین رنگ برای مغز را تجسم کنید و نفس عمیق بکشید. بگذارید سیاهی در همه چیز نفوذ کند: چشمان شما، کل بدن شما و اتاقی که در آن نشسته اید. با تکرار تمرین، تجسم سیاهی برایتان ممکن خواهد شد. چند لحظه در این وضعیت باقی بمانید.
با باز شدن پلک ها، ثابت ماندن سر و گردن و شل شدن کل بدن آغاز می شود. جلوی صورت خود یک ساعت بزرگ را تصورکنید. چشم هایتان را تا عدد ۱۲ بالا ببرید. سه ثانیه در حرکت مکث کنید. سپس کره چشم ها را تا عدد شش پایین بیاورید. و سه ثانیه درحرکت مکث کنید. این حرکت بالاو پایین را ۱۰ بار انجام دهید و در صورت امکان پلک نزنید. نگاه شما باید آرام باشد. مکث در حرکت را فراموش نکنید. حالا تمرین پالمینگ را انجام دهید. اجازه دهید چشم ها در تاریکی کامل شل و رها شوند. روی نفس خود تمرکز کنید. گرمای پرانرژی که از کف دستان شما نشأت می گیرد را احساس کنید و از سکون لحظه ای لذت ببرید.
این تمرین را با حرکات افقی دنبال کنید – از ساعت نه تا سه بعدازظهر – و دوباره با مالش کف دستان خود و ایجاد گرما، آنها را برروی چشمانتان بگذارید تا کره چشم کاملا رها شود (پالمینگ). سپس حرکات مورب برروی عدد ۲ و ۸ . سپس انجام تمرین پالمینگ و در نهایت با حرکات مورب عدد ۱۰ و ۴ برروی صفحه ساعت و مجدد پالمینگ، روال را خاتمه دهید. گویی در حال ردیابی ساعت هستید.
این تمرینات کوتاه باعث تعادل کره چشم و تقویت عضلاتی می شود که برای مشاهده اجسام نزدیک استفاده می کنیم.
شاید تعجب کنید اما انجام پالمینگ در این تمرین چیزی بیش از یک آرامش دلپذیر است. چشم برای بهبودی از فشار مداوم نور، به شدت به تاریکی احتیاج دارد و ساده ترین راه برای مدیریت این استرس، تمرین پالمینگ است.
۲- تمرکز متحرک
در حالی که آرام نشسته اید، یک نقطه را از فاصله دور انتخاب کنید و روی آن تمرکز کنید. بازوی خود را دراز کرده و انگشت شست خود را درست زیر نقطه تمرکز قرار دهید. اکنون شروع به جابجایی تمرکز خود بین نوک انگشت شست و نقطه دوردست کرده و به صورت ریتمیک بین دید نزدیک و فاصله دور نگاهتان را حرکت دهید. تمرین را ۱۰ بار تکرار کنید. سپس کف دستان خود را بهم مالش دهید و پس از ایجاد گرما به آرامی روی چشمان بسته خود قرارداده و تنفس عمیق انجام دهید. رهایی را در چشم های خود احساس کنید.
تاثیر این تمرین برروی اندامی به نام جسم مژگانی (Ciliary Body) چشم است که لنز چشم را تنظیم می کند. الگوهای تمرکز عادی، انعطاف پذیری طبیعی بدن مژک را کاهش می دهد. تمرین تغییر نقاط کانونی این انعطاف پذیری را مجدد به چشم برمی گرداند، به همان اندازه که تمرین های آسانا برروی جسم تاثیر میگذارد.
۳- تمرکز نزدیک (۱)
مانند تمرین تمرکز متحرک، بازوی خود را دراز کرده و به انگشت شست خود نگاه کنید. این بار انگشت شست را به آرامی به سمت نوک بینی خود حرکت دهید. یک ثانیه در آنجا مکث کنید. در حالی که بازوی خود را دوباره دراز می کنید تمرین را تکرارکنید. در خم و باز کردن بازو، نگاهتان برروی شست دست ثابت باشد. مانند قبل، توالی را ۱۰ بار تکرار کنید. سپس با کف دست گرم و تنفس عمیق، آرامش را به چشمانتان هدیه دهید. تکرار این تمرین می تواند نیاز به عینک را از بین ببرد.
۴- تمرکز نزدیک (۲)
دست راست خود را مقابل صورت تان بکشید. چشمانتان را بر روی شست دست خود ثابت نگهدارید. به آرامی دست خود را از محور بازو به سمت راست حرکت دهید. حرکت دست را با چشمان خود دنبال کنید تا جایی که کره چشمتان در مسیری افقی به سمت راست بچرخد. در این وضعیت صورت روبه رو باقی مانده و حرکت نمی کند. حرکت صرفا در دست و کره چشم انجام می شود. سپس دست را به آرامی به جای اول (روبه روی صورت) برگردانید. در رفت و برگشت دست نگاه برروی شست دست باشد. همین حرکت را با دست چپ انجام دهید و شست دست چپ را تا جایی که صورت و بدن تغییر وضعیت ندهند به سمت چپ حرکت دهید و حرکت دست را با چشمانتان دنبال کنید. سپس پالمینگ را انجام دهید.
تراتاکا (Trataka): تمرین تمیز کننده چشم
شاید تصویری از یوگی را ببینید که به شعله شمع خیره شده است. در این صورت، شما تراتاکا را دیده اید. تراتاکا یک تمرین تمیز کننده چشم است که در Upanishads و در سایر متون یوگیک، از جمله Hatha Yoga Pradipika و آیورودا (طب سنتی هند) ذکر شده است. طبق گفته این متون با تمرین تراتاکا، مرکز انرژی مربوط به بینایی (آلوچاکا پیتا)، تحریک می شود.که پراکندگی ذهنی و عقلی را کاهش داده و به ایجاد تمرکز کمک می کند.
نحوه انجام
اگرچه تراتاکا به طور سنتی با یک شمع انجام می شود، اما می توان از هر نقطه کانونی خارجی مانند نقطه روی دیوار نیز استفاده کرد. نگاه خود را بر روی یک شی، بدون پلک زدن متمرکز کنید، تا زمانی که چشمان شما شروع به خستگی و اشک ریزی کند. سپس چشمان خود را ببندید و سعی کنید تا آنجا که ممکن است تصویر واضحی از آن شی را حفظ کنید. هر بار که تراتاکا را تمرین می کنید، مدت زمان حفظ تصویر را طولانی تر کنید.
این تمرین علاوه بر اینکه بیماری را از چشم دور می کند؛ باعث ایجاد روشن بینی شده و مهارت تجسم داخلی را نیز توسعه می دهد. مزایایی از دید بهتر تا افزایش تمرکز و بینش معنوی حاصل تمرین تراتاکاست. یوگی ها این مهارت را ایجاد می کنند تا ذهن خود را در مدیتیشن بر روی یک تصویر ثابت نگه دارند.
این “وضعیت” های اساسی می توانند دید شما را بهبود ببخشند و به شما در تمرکز و آرامش کمک کنند. به گفته سوامی سیتاراماناندا، “سریعترین راه برای تمرکز ذهن از طریق چشم است.”
پلک زدن
غالباً هنگامی که تحت استرس هستیم یا برروی کار مهمی تمرکز کرده ایم نگاهمان ثابت و خیره می شود. تمایل به خیره شدن باعث خستگی چشم ها میگردد. پلک زدن به مرطوب نگه داشتن و رفع تنش چشم ها کمک می کند و گردش خون در چشم را افزایش می دهد.
پلک زدن آگاهانه را تمرین کنید. برروی پلک زدن تمرکز کنید و سعی کنید حرکت پلک ها بدون تنش و با آرامش باشد. افراد آرام بیشتر پلک می زنند. در کنار آساناهای اختصاصی چشم، آساناهایی مانند Adho Mukha Svanasana (سگ رو به پایین) که جریان گردش خون را به سمت صورت، گردن و شانه ها بیشتر می کنند نیز برای بهبود بینایی موثرند.
تغذیه
انجام تمرینات فوق در کنار یک رژیم غذایی سالم، به شما در محافظت از این هدیه الهی کمک می کند. برنامه رژیم غذایی خود را با مواد مغذی مانند اسفناج، کلم بروکلی، ذرت، توت فرنگی و آجیل غنی کنید. محققان مصرف روزانه ویتامین های A ،C ،E و لوتئین را برای تقویت چشم و بینایی پیشنهاد می کنند.
مردم بر این باورند که بینایی فقط می تواند خراب شود، نه بهبود یابد. اما چشم ها با حفظ و نگهداری مناسب میتوانند بهبود یابند. به امید روزیکه درکنار یک چشم سالم، با نگاهی مهربان زیبایی را در همه کس و همه جا ببینیم.
نکته (هشدار): درصورت بالا بودن فشار چشم یا مشکلات خاص بینایی، قبل از انجام تمرینات فوق حتما با پزشک خود مشورت کنید.
گردآوری و تنظیم: گروه مترجمین پیام مهر
منابع: Yoga journal، Self Healing: My Life and Vision
