انسان از نخستین لحظاتی که به‌عرصه حیات گام نهاد به‌خوبی دریافت که بدون هوا ادامه زندگی بیش از چند دقیقه برایش امکان‌پذیر نخواهد بود. مدتها طول کشید تا بشر به ساز و کار فیزیولوژی بدن خود و اهمیت اکسیژن در روندهای بیوشیمیایی آن پی ببرد اما از روزگاران باستان استادان یوگا در بررسی های خود علاوه بر نقش و اهمیت تنفس در حفظ حیات به حقیقت دیگری پی بردند. نقش و اهمیت پدیده تنفس در ادامه حیات تنها در نیاز به اکسیژن موجود در هوای دمی و ضرورت دفع گازهای دفعی در هوای بازدمی‌محدود نمی‌شود. آنان دریافته‌بودند که انسان در هر دم انرژی حیاتی (موسوم به پرانا) را به بدن خود وارد می‌کند. نوزاد انسان با اولین دم جان می‌گیرد و در لحظه مرگ با قطع عمل تنفس دیگر قادر به دریافت انرژی حیاتی و ادامه زندگی نیست. این انرژی حیاتی از راه تنفس به بدن وارد می‌شود و در شبکه‌ای از کانالهای ویژه انرژی جریان می‌یابد. با این کشف یوگیهای باستانی تمرینهای تنفسی موسوم به پرانایاما را برای دریافت هر چه بهتر و بیشتر انرژی حیاتی طراحی کردند.
استادان یوگا همچنین دریافته بودندکه پرانا از لحاظ انرژی به پنج بخش جداگانه قابل تقسیم است. آنان این اجزا را وایو Vayu یا بادها یا نفخه‌های انرژی نامیدند. هر یک از این پنج وایو از لحاظ کیفیت انرژی، عملکردهای ویژه و جهت جریان انرژی با دیگری متفاوت است. یوگیها همچنین دریافتند که به‌سادگی با تمرکز کردن بر این وایوها و سوق دادن آگاهی به سوی آنها می‌توان آنها را کنترل کرد و از انرژی آنها بهره بیشتری برد. با نیل به این کنترل آگاهانه می‌توان علاوه بر دستیابی به بالاترین حد سلامت جسمی، انرژی کندالینی نهفته در وجود خود را فعال و از آن برای دستیابی به حالت رهایی کامل یا فنا در وجود یگانه بهره برد.
برای بهبود تمرکز درونی و دستیابی به توان درک ظرافتهای درونی بدن لازم نیست به‌طور کامل بر وایوها مسلط باشیم. تنها کسب یک دانش کلی در مورد یک یا دو وایو کافی است که بتوانیم میزان آگاهی از بدن و تنفس خود را افزایش دهیم و از تمرینهای یوگا بهره بیشتری ببریم.
از میان مهمترین وایوها می‌توان به پرانا وایو Prana-Vayu و آپانا وایو Apana-Vayu اشاره کرد.
۱- پرانا وایو Prana-Vayu
در ناحیه سر و در محل چشم سوم قرار گرفته است تمرکز دارد و انرژی آن به ناحیه قفسه سینه انتشار می‌یابد. جهت جریان پرانا وایو به سمت درون و بالا است. این نفخه انرژی مغز و چشمها را تغذیه و تمام دریافتهای فرد از جمله غذا، هوا، ادراکات حسی و افکار وی را کنترل می‌کند. این نفخه اساسی‌ترین انرژی بدن است که چهار وایوی دیگر را تغذیه می‌کند و به آنها جهت می‌دهد. برای ادراک این نفخه انرژی می‌توانید چشمان خود را ببندید و با قامتی کشیده و ستون فقرات مستقیم بدنتان را شل و رها کنید و همزمان با دم انرژی را که از ناحیه شکم به سمت تنه و در نهایت چشم سوم جریان می‌یابد، احساس کنید.
۲- آپانا وایو Apana-Vayu
در ناحیه کف لگن قرار دارد و انرژی آن به قسمت تحتانی شکم انتشار می‌یابد. جهت جریان آپانا وایو به سمت پایین و بیرون است و در تغذیه اعضای مربوط به گوارش، تولید مثل و دفع نقش دارد. آپانا وایو در دفع تمام مواد زاید مانند مونو اکسید کربن و ادرار و مدفوع از بدن نقش دارد. برای تجربه کردن این نفخه انرژی چشمانتان را ببندید و با ستون فقرات راست و کشیده در حالت نشسته یا ایستاده بدنتان را رها کنید و همزمان با بازدم جریان انرژی را که از تاج سر به سمت تنه تا استخوان دنبالچه سیر می‌کند احساس کنید.
۳- ویانا وایو Vyana-Vayu
در قلب و ریه‌ها قرار دارد و به سرتاسر بدن انتشار می‌یابد. جهت جریان این نفخه انرژی از مرکز به‌سوی محیط بدن است. این وایو در گردش مواد مختلف در بدن نقش دارد و به وایوهای دیگر در اجرای وظایف خود کمک می‌کند. برای تجربه کردن این نفخه انرژی با قامتی راست و کشیده، در حالت ایستاده یا نشسته و بدنی آرام چشمانتان را ببندید و همزمان با ورود هوا به درون ریه‌ها جریان دم را که از سوی ناف به‌سمت بازوها و پاها انتشار می‌یابد احساس کنید.
۴- اودانا وایو Udana-Vayu
در ناحیه گلو قرار دارد و جهت جریان آن به‌صورت چرخشی در اطراف سر و گردن است. اودانا وایو ما را سر پا نگه می‌دارد و عملکردهایی نظیر تکلم، اظهارعقیده و رشد را کنترل می‌کند. برای تجربه کردن این نفخه انرژی نیز می‌توانید مانند حالتهای قبلی بنشینید یا بایستید و چشمانتان را ببندید و سپس همراه با دم و بازدم حرکت چرخشی نسیم جان را در اطراف سر و گردن خود احساس کنید.
۵- سامانا وایو Samana-Vayu
در ناحیه شکم مستقر و انرژی آن در محل ناف متمرکز شده‌است. جهت جریان این نفخه انرژی از محیط به‌سمت مرکز است. این وایو در هضم و جذب تمام مواد، افکار و احساسات نقش دارد. برای تجربه کردن این وایو نیز می‌توان در حالتی مشابه با موارد قبلی قرار گرفت و با چشمان بسته همراه با دم و بازدم، نفس خود را که در جلو ، پهلوها و پشت تنه بالا و پایین می‌رود ملاحظه کرد.
آگاهی از این نفخه‌های انرژی در یوگا کاربردهای زیادی دارد و به‌راحتی در قالب آساناها به نمایش درمی‌آید. توجه به آپانا وایو توانایی انسان را در پایدار کردن پایین‌تنه بر روی زمین متمرکز می‌کند. با توجه به ویاناوایو می‌توان نیروی بدنی و حرکت مایعات در بدن را بهبود بخشید.از طریق توجه به اوداناوایو نیز می‌توان ستون فقرات خود را صاف و کشیده نگه داشت و وضعیت درست بدن را حفظ کرد. و سرانجام با توجه به سامانا وایو می‌توان بر باز و منبسط کردن بدن تمرکز کرد.
