مقدمه ای بر تاريخچه يوگا
یوگا یک تمرین ذهنی و بدنی است که در فلسفه هندی ریشه دارد و هدف آن ایجاد تعادل و هماهنگی بین جسم، ذهن و روح است. یوگا دارای تاریخچه ای ۵۰۰۰ ساله است که در کتب مقدس هندی مانند ودا و آیورودا شرح داده شده است. یوگا شامل سبک ها و روش های مختلفی است که با استفاده از حالت ها، حرکات، تکنیک های تنفس، مدیتیشن و آرامش به افزایش سلامت جسمانی و روانی کمک می کنند.
به لحاظ تاریخی می‌توان سیر تحولات یوگا را در پنج مرحله بررسی کرد:
عصر ودایی (Vedic Yoga): در این دوران، یوگا به عنوان یک روش برای اتصال به خدایان و قدرت های فراطبیعی شناخته می شد. این دوران با نوشتن کتاب های ودا که شامل سروده های منظوم درباره خدا، جهان و آدمی بود، شروع شد.
دوران پیش از کلاسیک (Preclassical Yoga): در این دوران، گروه های مختلف فلسفی و مذهبی در هند به توسعه چشم انداز های مختلف درباره یوگا پرداختند. از جمله این گروه ها می توان به بودایان، جین ها، سامخيان، چارواکان و گروه های تانتريک اشاره کرد. در این دوران، نظرات مختلف درباره خدا، آتمن، برهمن، کارما، تولد ادواري و راه رسیدن به آزادي شکل گرفتند.
دوران کلاسيک (Classical Yoga): در این دوران، پاتانجالي، یک فیلسوف و نويسنده هندي، کتاب يوگاسوتر را نوشت که به عنوان متن استاندارد چشم‌انداز فلسفي يوگا شناخته مي‌شود. پاتانجالي در این کتاب، يوگا را به عنوان يك سيستم هشت‌گانة (آشتائيك يوگ) تعريف كرده است كه شامل ياما (قوانين اخلاقي)، نياما (قوانين شخصي)، آسانا (حالات جسمي)، پراناياما (كنترل نفس)، پراتي‌آهارا (كشیدگي حواس)، دارنا (ثبات)، ديانا (غور) و سامادهي (اتحاد با خود) است.
دوران بعد از کلاسيک (Post Classical Yoga): در این دوران، تأکید بر روی تحقق آزادی از چرخه تولد و مرگ کمتر شد و به جای آن، تأکید بر روی تحقق سلامتی و طول عمر افزایش یافت. در این دوران، سبک های جدیدی از یوگا مانند هاتا یوگا، کندالینی یوگا، بکتی یوگا و تانترا یوگا پیدایش کردند که بر روی تکنیک های پیشرفته تر برای تقویت بدن، انرژی و شادابی تمرکز داشتند.
دوران مدرن (Modern Yoga): در این دوران، یوگا به سراسر جهان گسترش یافت و با تأثیر از فلسفه ها و سبک های دیگر، شکل های متنوع و متعددی پیدا کرد. در این دوران، اساتید معروف و مؤثری مانند سوامي فيوكاناندا، سوامي شيواناندا، پارامهانسا يوگاناندا، بي‌کي‌اس آينگار، كي‌پاتابي جويس، بابا رام‌ديف و دیگران نقش داشتند. در حال حاضر، یوگا به عنوان یک فعالیت جسمانی و روحانی محبوب و پذیرفته شده است که بسیاری از فواید آن برای سلامت علماً ثابت شده است.
کتاب یوگا سوترا (Yoga Sutra)
کتاب یوگا سوترا پاتانجلی یکی از متون مهم و معتبر در تاريخچه يوگا است که در حدود قرن چهارم میلادی توسط پاتانجالی، یک فیلسوف و نویسنده هندی، نوشته شده است. این کتاب شامل ۱۹۶ سوترا (جملات کوتاه و مفید) است که در چهار فصل (پادا) تقسیم شده اند. این سوتراها عناصر اصلی تمرین یوگا و شرح جزئیات تجاربی است که افراد در راه و مقصد روشن بینی با آن روبرو می‌شوند.
فصل اول (سامادی پادا) به هدف نهایی یوگا یعنی سامادی (اتحاد با خود) پرداخته و راه های رسیدن به آن را شرح می دهد. فصل دوم (سادانا پادا) به روش های عملی برای تحقق سامادی مانند آشتائيك يوگ (هشت‌گانة یوگا) که شامل يام، نيام، آسان، پرانايام، پراتي‌آهار، داران، ديان و سامادي است، اشاره می کند. فصل سوم (ويبهوتي پادا) به نتایج و خصوصیات فراطبیعی کسانی که در مرحله های بالای یوگا قرار دارند، مثل تغییر شکل بدن، حرکت در فضا، دانستن آینده و غیره، می پردازد. فصل چهارم (کایوليا پادا) به حالت نهایی آزاد شدن از تأثیرات جسم و ذهن و رسیدن به خودآگاهی کامل و بینش عالی، که به آن کایوليا (جدایي) گفته مي‌شود، توضیح مي‌دهد.
کتاب یوگا سوترا پاتانجلی به عنوان دقیق‌ترین و علمی‌ترین متن دربارهٔ یوگا شناخته مي‌شود. این کتاب به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. از جمله ترجمه عربی آن تحت عنوان «کتاب پتنجل الهندی فی الاخلاص من الامثال» است. ابوريحان بيروني نيز در كتاب خود «الاثار الباقية» به ترجمۀ عربى كتاب يوگاسوتر اشارۀ كرده است.
تاريخچه يوگا در غرب
تاريخچه يوگا در غرب به قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد که اساتید هندی شروع به آموزش و انتشار یوگا در کشورهای اروپایی و آمریکایی کردند. از جمله این اساتید می‌توان به سوامی ویوکاناندا (Swami Vivekananda)، پارامهانسا یوگاناندا (Paramahansa Yogananda)، سوامی سیواناندا (Swami Sivananda) و بی کی اس آینگار (B.K.S. Iyengar) اشاره کرد. این اساتید با نشر کتاب‌ها، مقالات، سخنرانی‌ها و برگزاری کلاس‌های عملی، مفاهیم و تکنیک‌های یوگا را در غرب شناسانده و مورد استقبال قرار دادند.
در قرن بیستم، چندین سبک جدید یوگا در غرب پیدایش کردند که برخی از آن‌ها شامل آسانا (حالت‌های بدنی)، پرانایاما (تکنیک‌های تنفس)، دارانا (تمرکز) و دیانا (مراقبه) بودند و برخی دیگر تأکید بر روحانیت، فلسفه و اخلاق یوگا داشتند. بعضی از این سبک‌ها عبارت‌اند از: هاتا یوگا (Hatha Yoga)، آشتانگا یوگا (Ashtanga Yoga)، بیکرام یوگا (Bikram Yoga)، وین یوگا (Vinyasa Yoga)، کوندالینی یوگا (Kundalini Yoga)، رادجا یوگا (Raja Yoga) و جنانا یوگا (Jnana Yoga).
امروزه یوگا در غرب به عنوان یک روش تقویت جسم و ذهن، بهبود سلامت عمومی، کاهش استرس و افزایش خلاقیت شناخته شده است.
تاريخچه يوگا در ایران
تاريخچه يوگا در ایران به دوران باستان برمی‌گردد. برخی منابع نشان می‌دهند که یوگا در ایران با تأثیر از تمدن ساراسواتی واقع در شمال هند، شکل گرفته است. برخی دیگر معتقدند که یوگا در ایران با تأثیر از تمدن هخامنشی و زرتشتی، پیدایش یافته است. هر دو نظر ممکن است صحت داشته باشند، زیرا در آن دوران، روابط فرهنگی و تجاری بین ایران و هند، فعال بود.
به لحاظ تاریخی، یوگا در ایران به عنوان یک روش تقویت جسم و ذهن، بهبود سلامت عمومی، کاهش استرس و افزایش خلاقیت شناخته شده است. بسیاری از مطالعات علمی نشان داده‌اند که چگونه چالش‌های فعال کننده جسم و ذهن در چارچوب فلسفه های هند باستان مثل یوگا، می‌توانند بر روی سیستم عصبی، ایمنی، قلبی-عروقی، تنفسی، گوارشی، اندوکرین و حرکتی تأثیر مثبت داشته باشند.
امروزه یوگا در ایران به عنوان یک رشته ورزشی و آموزشی، رو به رشد است. بسیاری از کلاس‌ها، کتاب‌ها، ویدئو‌ها و نشریات در زمینه آموزش و ترویج یوگا در ایران وجود دارد. بعضی از سبک‌های رایج یوگا در ایران عبارت‌اند از: سیکلیک یوگا، هاتا یوگا، آشتانگا یوگا، وین یوگا، کوندالینی یوگا، رادجا یوگا و جنانا یوگا.
دوره های مرتبط با تاريخچه يوگا
فلسفه یوگا
آشنایی با تاریخچه، شاخه ها و سبک های یوگا
