یوگا سوترا (Yoga Sutra)
کتاب یوگاسوترا یکی از مهمترین و قدیمی‌ترین کتب مرتبط با یوگای کلاسیک است. تألیف این کتاب کهن در یوگا به پتنجلی (Patanjali) نسبت داده شده است. به‌طور دقیق اطلاعات زیادی در مورد پتنجلی در دست نیست. بر حسب اطلاعات مأخوذه از متون قدیمی آداب و رسوم هندیها اینگونه استنباط می‌شود که او حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌زیسته است. داستان و اسطوره‌های جالبی در باره تولد پتنجلی وجود دارد. در یکی از این داستانها اینگونه نقل شده که گونیکا (Gonika)، زن بسیار پاک، با فضیلت و دارای دانش عظیم در مورد اسرار خلقت، هنگام استحمام در رودخانه از خداوند می‌خواهد که یا دانش عظیم او را بستاند و یا فرد باکفایتی را برای انتقال این دانش معرفی کند. خداوند در پاسخ به گونیکا، پتنجلی را به او هدیه می‌کند.
پتنجلی به‌تدریج در دامان پر مهر مادر رشد می‌کند و مادر تمام دانسته‌های عظیم خود را به او منتقل می‌سازد. در واقع در افسانه‌های هند باستان چنین آمده که خداوند از روی محبت به انسان اجازه داد تا دانش عظیم خلقت و اسرار وصل در قالب یوگا در زمین توسط پتنجلی گسترده و آموزش داده‌شود.
پتنجلی را صاحب سه آثار بزرگ می‌دانند:
۱- کتاب دستور زبان در سانسکریت
۲- پزشکی باستان هند یا آیورودا (Ayurveda)
۳- کتاب یوگاسوترا، به‌عنوان یکی از مهمترین آثار حکیم پتانجلی.
کتاب یوگاسوترا دارای ۱۹۵ فراز (در برخی ۱۹۶ فراز عنوان گردیده) است. در این ۱۹۵ فراز پتنجلی یوگا را به‌طور سیستماتیک و واضح برای عموم تشریح می‌کند.
در بزرگی مقام پتنجلی و هوشمندی او صحبتهای بسیاری در فرهنگ باستان هند موجود است. در تصویر شماره ۱، او را به شکل انسان عجیب‌الخلقه که نیمی از بدنش انسان و نیمی از افعی است نشان می‌دهند. مار و افعی سمبل فضل عظیم و دانش نهفته در اسطوره‌های هند باستان است.
آنچه به‌طور یقین در مورد پتنجلی می‌توان گفت این است که او بعد از اوپانیشداز (Upanishadas) و بهاگواد گیتا (Bhagavad Gita) بوده است. کتاب گیتا موجب شهرت زیاد یوگا گشته و راجع به مباحث نظری یوگا سخن بسیار گفته ولی ذکری از پتنجلی و کتاب یوگاسوترا به میان نیاورده است. پتنجلی یوگا در واقع راجایوگاست. راجایوگا، یوگای فرآیندهای روانی، ذهن و قدرت اراده است.
سوتراها یا فرازهای مطرح در کتاب پتنجلی تجزیه و تحلیل‌های دقیق و متخصصانه ذهن انسان، طبیعت کارکرد آنهاست. کار پتنجلی؛ ساده‌ترین تأثیرات انضباط روانی در سوق دادن انسان به بالاترین مراحل روانی بوده‌است. او در آموزشهایش می آموزد که چگونه از ذهن به‌عنوان یک وسیله برای رسیدن به اهداف متعالی می‌توان بهره‌مند شد.
کتاب یوگاسوترا به چهار بخش بزرگ تقسیم می‌شود:
۱- سمادهی پاد (Samadhi-Pada) دارای ۵۱ فراز
۲- سادهن پاد (Sadhana -Pada) دارای ۵۵ فراز
۳- ویبهوتی پاد (Vidhuti -Pada) دارای ۵۵ یا ۵۶ فراز
۴- کیولیاپاد (Kaivalya- Pada) دارای ۳۴ فراز
بخش اولی یا سمادهی پاد در ارتباط با اصول اساسی (Basic Principles) است. این بخش در ارتباط با رشد سیستماتیک آگاهی آموزشهایی را مطرح می‌نماید. بخش دوم یا «سادهن پاد» در مورد موازین، راهکارهای رسیدن به اوج آگاهی را شرح می‌دهد. هشت قسمت (مرحله) یوگا در این بخش توضیح داده‌شده‌است. بخش سوم یا «ویبهوتی پاد» در مورد نیروهای خارق‌العاده و شیوه‌ها و یا تمرینات برتر رسیدن به این نیروها سخن می‌گوید. بخش چهارم یا «کیولیا پاد» در مورد مباحث روشن‌بینی و اصول نهایی تکامل روانی و روحی است. این بخش مباحث فلسفی مهمی را در مورد آزادگی و وصل خداوندی مطرح می‌نماید.
به عقیده برخی از محققان منجمله داس گوپتا، سه بخش اول این کتاب متعلق به‌سده دوم قبل از میلاد و بخش چهارم مربوط به‌قبل از آن بوده است. برخی از محققان اروپایی اظهار داشته‌اند که اصل کتاب پتنجلی تحریر یافته و تغییراتی در آن رخ داده است.
داس گوپتا با اشاره به متن کامل ترجمه شده یوگاسوترا به زبان عربی توسط ابوریحان محمدبن احمد البیرونی خوارزمی به نام: «پتنجل الهندی فی الما خلاص و المامثال» از متن سانسکریت اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد که بین این ترجمه و کتاب یوگاسوترای موجود با متن سانسکریت اختلافات عدیده وجود دارد.
استاد مایا ماچوه و دکتر ساعد احمدی
منابع:
Karambelkar.P.V (1993), Patanjala Yoga Sutra (Sanskrit Sutra),
Mimamsa Mudranalaya, Lonavla, India.
Radhakrishnan.S (1997), The Principle Upanisads, Harper
Collins Publishers India.
Bhanot. T.R (1995), Know About Yoga, Dreamland Publication, Nai Sarak, Delhi, India.
دکتر جلالی نائینی.م.ر (۱۳۷۶). هند در یک نگاه،
انتشارات شیرازه، تهران.
