یوگا به عنوان یک علم و هنر بهزیستی قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال و ابعاد گوناگونی دارد. برخی از نویسندگان یوگا را هنر وارد شدن و یا گشودن قسمت ناخودآگاه وجود انسان و درک و لمس آگاهی های کیهانی (Cosmic Consciousness) و برخی دیگر علم و هنر سالم سازی تن، روان و رسیدن به کمالات معنوی می دانند. برخی یوگا را یک شیوه سیر و سلوک عرفانی، برخی یک فلسفه چگونه زیستن، برخی یک روش و نظام بهداشتی و درمانی و برخی از آن به عنوان یک ورزش جسمانی و ذهنی نام برده اند.
حقیقت این است که یوگا همه اینها هست و با ابعاد متنوع گسترده ای که دارد می تواند در زمینه های مختلف مطرح گردد. امروزه در سراسر جهان یوگا را به عنوان یک روش تسکین اعصاب، روشی برای مقاوم سازی جسمانی و روانی در مواجهه با تنشهای زندگی، افزایش دهنده انرژی، آرامش دهنده ذهنی، عاملی برای پیشگیری از بیماریها و طول عمر شناخته و بکار می برند.
اگرچه همه قسمت ها و یا مباحث یوگا حائز اهمیت و جالب است با این حال تمرینات بدنی یا آساناهای یوگا بیش از قسمتهای دیگر مورد توجه و آموزش قرار گرفته است و شاید عمده علت آن عینی تر بودن و سهل تر بودن این قسمت از تمرینات یوگاست.
در کتاب گراندا سمهیتا (Gheranda Samhita) یکی از کتابهای منبع اصلی یوگا تعداد کل این حرکات را ۸۴،۰۰۰،۰۰۰ ذکر کرده که ۸۴ حرکت از آن حرکات کلیدی یا مادر می باشد و کلیه حرکات از این ۸۴ حرکت منشعب گردیده است. تمام حرکات یوگا با ملاحظات خاص و بر حسب اصول کالبد شناسی – تشریح (آناتومیکی) و کار اندام شناسی (فیزیولوژیکی) بدن طراحی گردیده است.
انجام دادن صحیح یا اجرای تمرینات بدنی و تنفسی یوگا می تواند سموم و عوامل بیماری زایی را که از طریق تغذیه نامناسب، هوای آلوده، شتاب زدگی، کارها و مشاغل تنش زا حاصل می شود پاک سازی و تصفیه نماید. تمرینات یوگا می تواند نقش موثری در تعادل کارکرد اندام های بدن ایفا کند. خستگی ها و کوفتگی های بدنی و ذهنی ناشی از سموم خون و بدکاری اندامها و غدد درون ریز را بهبود بخشد و تاثیر بسزایی در تعادل انرژی جسم و روان بگذارد.
تمرینات یوگا به تنهایی می تواند برای سالم سازی تن و روان کافی باشد ضمن اینکه مکمل مناسب و با ارزشی برای انجام دادن بهتر ورزش های دیگر به حساب آید. برای مثال فردی که می خواهد فوتبال، والیبال، شنا و یا کوهنوردی بیاموزد می تواند از یوگا به عنوان مکملی برای مقاوم سازی بدنی، افزایش حجم و کیفیت تنفسی، ورزیدگی و تسلط بیشتر برخورد بهره کافی بگیرد. یک سنگ نورد بیش از هر چیزی در کنار تناسب و ورزیدگی اندام به هوشیاری، تمرکز و تصمیم گیری بجا و سریع نیاز دارد که یوگا می تواند در اختیار او بگذارد.
به طور کلی می توان گفت که یوگا مکمل خوبی برای تمام رشته های ورزشی است. حتی بسیار مفید خواهد بود که یوگا را به عنوان یک مکمل با ارزش تحصیلی و درمانی به لحاظ خاصیت آرامش دهندگی، افزایش دهنده تمرکز فکر و تسلط بر هیجانات به کار برد. یوگاتراپی (Yoga Physical Therapy) و یوگاپسیکوتراپی (Yoga Psychotherapy) یا درمان عمومی و روان درمانی با یوگا از شیوه های متداول درمان است که نتیجه درخشانی در بهبود مشکلات جسمانی و مشکلات روانی منجمله اضطراب، تنش، ترس های مرضی، افسردگی، مشکلات رفتاری و بسیاری از مشکلات روان – تنی) از آن حاصل گردیده است.
گزارشات مستند متعدد مبین و موید این واقعیت است و جا دارد پزشکان، روانپزشکان و روان شناسان به عنوان یک شیوه درمانی شرقی و بسیار موثر برای درمان بیماران خود به طور مستقل یا همراه با روشهای دیگر از آن بهره مند شوند.
سیکلیک یوگا (Cyclic Yoga) یک روش تحقیقاتی است که طی سال های متمادی از مشاهده و آزمایش های کاربردی و پزشکی دوستداران یوگا بدست آمده و می توان گفت که گامی است علمی و نوین در اجرای تمرینات بدنی یوگا. این گام اساساً بدین دلیل برداشته شده که نظام مشخص تر و حساب شده تری در اجرای تمرینات بدنی یوگا به وجود آورد. برخی از حرکات یوگا سهل و برخی غامض و دشوار هستند. در طیف فوق العاده گسترده و متنوع حرکات جسمانی یوگا همواره این سوالات مطرح می شود که:
- انجام دادن یا اجرای حرکات را از کجا باید آغاز نمود؟
- با چه نظام و قاعده ای ادامه داد؟
- آیا انجام داده روزانه ۸ الی ۱۰ حرکت یوگا به طور دلخواه انسان را از فواید لازم بهره مند خواهد ساخت؟
- اساس انتخاب حرکات تمرینی بر چه اصل و قاعده ای باید استوار باشد؟
- آیا تقدم وتاخر در انجام دادن یا اجرای حرکات حائز اهمیت هستند؟
- آیا می توان هر حرکت را به دلخواه بعد از حرکت دیگر انجام داد؟
- آیا به اثرات ترکیبی حرکات می باید توجه نمود و یا این مسئله حائز اهمیت نمی باشد؟
مولفان این روش ضمن احترام صمیمانه به بزرگان یوگا در سراسر جهان و احترام به روشها و دیدگاههای جاری و بعضاً متضاد در اجرای هاتایوگا (تمرینات جسمانی، تنفسی و مودراها…) روش سیکلیک یوگا را مطرح می نمایند. در طراحی این شیوه تلاش شده که از یک سو بهترین های روشهای مختلف اتخاذ و از سوی دیگر با یک دید پزشکی نظام و اساس خاصی به چگونگی اجرای تمرینات داده شود. بدین ترتیب ضمن اینکه این روش منفصل از شیوه های دیگر نمی تواند باشد، در شیوه اجرا، نظم در حرکات و افزودن حرکات تسهیل کننده با آنها متفاوت است و با اسلوب و برنامه خاص در هر جلسه تمرینات را آغاز و ختم می نماید.
طراحی هر سیکل یوگا کاری بسیار وقت گیر، دشوار، نیازمند تحقیق پزشکی به لحاظ جسمانی و روانی، هزینه زیاد و کار گروهی هماهنگ بوده است. پنجاه و چهار سیکل تاکنون طراحی گردیده است.
لازم به ذکر است که در فهم و ارائه حرکات صحیح از هیچ منبع واحدی به تنهایی استفاده نشده و همواره تلاش بر این بوده حرکاتی که به لحاظ پزشکی منطقی تر و دقیق تر به نظر می رسیده انتخاب و در سیکل ها استفاده شوند.
دکتر ساعد احمدی
روان شناس بالینی – یوگاپسیکوتراپیست
