آیا می‌توانیم با چند حرکت ساده بینایی چشمانمان را تقویت کنیم؟
شاید بهترین روش پاسخگویی به این پرسش آشنایی با یک مورد واقعی از تاثیر اعجاب انگیز یوگا در بهبود بینایی چشم باشد.
در نخستین برخورد با آقای م.س. اولین نکته‌ای که توجه ما را به خود جلب می‌کند وضعیت چشمان اوست. چشم چپ اندکی به سمت داخل لوچی دارد و تا حدودی تیره تر از سمت مقابل است اما چشم سمت راست او کاملاً هشیار و متمرکز به نظر می‌رسد.
شاید تعجب کنید اما به زودی در خواهید یافت که موهبت بینایی در آقای م. س. کم از معجزه نیست. وی با چشمانی لوچ به دنیا آمد و از همان ابتدا به ناهنجاریهای متعدد چشمی‌مبتلا بود. از جمله این ناهنجاریها می‌بایست به مایکروفتالمی( کوچکی کره چشم)، گلاکوما (افزایش فشار داخل چشم یا به بیان عامیانه آب سیاه چشم)، آستیگماتیسم (انحنای غیر طبیعی قرنیه)، نیستگموس(تغییر جهت ناگهانی و غیر ارادی کره چشم) و سرانجام کاتاراکت (کدورت عدسی یا در اصطلاح عامیانه آب مروارید) اشاره کرد. در سن شش سالگی پس از تحمل اعمال جراحی متعدد، دردناک و بی نتیجه پزشکان بطور رسمی‌وی را نابینا اعلام کردند.
اما اکنون آقای م.س. برخورداری از موهبت بینایی را مرهون تمرین حرکات یوگای چشم می‌داند. دکتر ویلیام بیتس William Bates چشم پزشک مشهوری که اصول علمی‌این روش تقویت بینایی را کشف کرد، عقیده دارد چشمانی که قابلیت سیر به سمت زوال را داشته باشند توانایی سیر به سمت مخالف یعنی بهبودی را نیز خواهند داشت. دکتر بیتس در دوران فعالیت کاری جنجال برانگیز خود برنامه آموزشی بسیار دقیق و سنگینی را برای بیماران چشمی‌تدوین کرد. وی عقیده داشت چشمان ما برای اینکه خوب ببینند می‌بایست راحت و آسوده باشند.
آقای م.س در سن ۱۷ سالگی تمرینهای یوگای چشمی‌را با کمک روش دکتر بیتس آغاز کرد. وی تا سیزده ساعت در روز به تمرین رهاسازی ماهیچه‌های چشم می‌پرداخت. وی همچنین با فنون آرامش و رهاسازی بدن نیز آشنا شد. زمانی که آقای م.س . پس از مدتها بار دیگر روشنایی را با چشمان خود دید بسیار هیجان زده شده بود اما اکنون توان بینایی وی به حدی رسیده‌است که به راحتی مطالعه می‌کند، راه می‌رود، می‌دود و حتی رانندگی می‌کند.
آشنایی با فیزیولوژی بینایی
بر خلاف تصور اکثر افراد، بینایی در چشم صورت نمی‌گیرد بلکه این پدیده در واقع مربوط به فعالیت مغز است. به عقیده برخی دانشمندان بینایی به طور عمده حاصل فعالیت ذهنی ما است و تنها بخشی از این پدیده به عملکرد چشم مربوط می‌شود. در ته چشم پرده‌ای متشکل از سلولهای حساس عصبی وجود دارد که در برابر نور واکنش نشان می‌دهند. این سلولها بر حسب شکل و نوع عملکردشان به دو دسته سلولهای استوانه‌ای و مخروطی تقسیم می‌شوند. در پرده شبکیه حدود ۸۰ تا ۱۱۰ میلیون سلول استوانه‌ای و ۴ تا ۵ میلیون سلول مخروطی وجود دارند که نور را دریافت می‌کنند. در هر دقیقه یک میلیارد تصویر در پرده ته چشم تشکیل می‌شود اما مغز قادر به تلفیق کردن این همه تصویر نیست. بنابراین مغز به شکل انتخابی عمل می‌کند و این عملکرد گزینشی است که معین می‌کند ما چه بخشی از یک موضوع بصری را می‌بینیم و کدام بخش را اصلاً نمی‌بینیم. این عملکرد انتخابی مغز هم چنین در میزان وضوح تصاویر نیز نقش دارد. به عنوان مثال زمانی که خسته و بی حوصله هستید ذهن شما به چشمانتان دستور می‌دهد که نبینند و پس از مدتی این دستور اجرا می‌شود و شما نگاه کردن را کنار می‌گذارید. اما از سویی به دیدن نیاز دارید از این رو با چشمان نیم باز یا با وارد آوردن فشار و تنش بر چشمان خود نگاه می‌کنید. افزون بر این گاه با اعمالی مانند مطالعه کردن در نور کم، تماشای تلویزیون یا کار با رایانه و خیره شدن به چیزی به مدت طولانی به چشمان خود آسیب می‌زنیم. به طور کلی می‌توان گفت که چگونگی استفاده از چشم تعیین کننده ساختار و حالت آن است.
یوگای چشم
تمام تمرینهای یوگای چشمی‌را می‌بایست در حالت آرامش کامل چشم و بدون کوچکترین تلاش انجام داد. اگر در بدن ما کوچکترین تنشی وجود داشته باشد، تمرینهای یوگای چشمی‌نیز موثر واقع نخواهند نشد. بنابراین پیش از آغاز تمرینهای یوگای چشمی‌می‌بایست بدن را کاملاً آرام و تنفس را کامل و عمیق کرد.
تمرین اول: بستن چشم با کف دست
این تمرین که نخستین بار به وسیله یوگیهای ساکن تبت ابداع شده‌است در تاریکی و با قرار دادن کف دست به شکل فنجان روی چشم انجام می‌شود. بستن چشم باعث آرامش و تسکین عصب بینایی می‌شود. برای اجرای این تمرین در یک اطاق تاریک بنشینید و آرنج هر دو دست خود را روی میزی تکیه دهید. دقت داشته باشید که نباید به گودی چشمانتان فشار وارد کنید و روی استخوان گونه هم تکیه ندهید . در این حال تاریکی مطلق را در ذهن خود تصور کنید و آرام و عمیق نفس بکشید. سیاهی آرامش بخش ترین رنگ برای مغز انسان است. در تصور خود اجازه دهید رنگ سیاه به درون همه چیز رسوخ کند، به درون چشمانتان، تمام بدنتان، اطاقی که در آن نشسته‌اید، شهری که در آن زندگی می‌کنید، کشور و قاره‌ای که در آن سکونت دارید، تمام کره زمین، افلاک و ستارگان و کهکشانها…
در این حال ممکن است رنگهای گوناگونی ببینید. این حالت نشانگر تحریک عصب بینایی است. در ابتدا ممکن است در دیدن تاریکی و سیاهی مطلق موفق نباشید. گاه برای کسب موفقیت در تجربه تاریکی مطلق ممکن است به تکرار این تمرین در جلسات متعدد نیاز داشته باشید. این تمرین را تا زمانی که احساس راحتی دارید ادامه دهید.
تمرین دوم: ماساژ چشم
دستان خود را به هم مالش دهید تا گرم شوند و سپس انگشتانتان را در طرفین پل بینی به سمت بالا روی پوست بمالید و از روی ابروها تا شقیقه هایتان پیشروی کنید. شیار‌های درون ابروانتان را پیدا کنید و ماساژ دهید. در مرحله بعد از محل بینی تا روی استخوان گونه و تا نرمه گوشها را با انگشتان خود ماساژ دهید. در مرحله آخر پیشانی را با انگشتانتان ماساژ دهید. ماساژ صورت باعث از بین رفتن تنشهای موجود در چشمان شما خواهد شد و آنها را در وضعیت راحت تری قرار خواهد داد. ماساژ سراسری سر و صورت و بدن به چشمان شما آرامش بیشتری خواهد بخشید.
تمرین سوم: چشمک زدن
اغلب ما به ویژه در شرایط فشار و تنش تمایل داریم به نقطه‌ای در نزدیکی خود خیره شویم. این کار بر چشمان ما فشار زیادی وارد می‌کند. با تمرین چشمک زدن می‌توان علاوه بر حفظ رطوبت سطح کره چشم آن را از تنش نیز رها کرد و خونرسانی به کره چشم را افزایش داد. در ابتدای این تمرین خود را عادت دهید که چشمانتان را با ملایمت باز و بسته کنید. در مرحله بعد چشمان خود را در حالت چشمک زدن تصور کنید. در خیال خود این طور تصور کنید که این مژه‌ها هستند که چشمان شما را باز و بسته می‌کنند. هنگام اجرای این تمرین نفسهای عمیق بکشید. هر زمان که به چیزی خیره می‌شوید یا به طور مکرر به چشمک زدن نیاز دارید می‌توانید از این تمرین برای استراحت دادن به چشم خود استفاده کنید. اگر چشمان شما به این تمرین عادت کنند دیگر هیچگاه تحت فشار قرار نخواهند گرفت.
تمرین چهارم: پرش موضوعی
در این تمرین چشمان خود را به سرعت روی جزئیات گوناگون یک موضوع یا تصویر گردش می‌دهیم. با این تمرین چشمان ما می‌آموزند که جزئیات بیشتری از هر موضوع را در محدوده دید خود بگنجانند. برای اجرای این تمرین روی یکی از جزئیات یک تصویر متمرکز شوید و سپس ناگهان توجه خود را به بخش دیگری از جزئیات همان تصویر منعطف کنید. چشم به طور طبیعی در هر لحظه چند حرکت پرشی ظریف دارد. هدف از این حرکات پرشی ظریف قرار گرفتن تصویر بر روی ماکولا یا بخش مرکزی پرده شبکیه‌است. این بخش مسئول شفافیت و وضوح تصویر و دقت به جزئیات تصاویر است. حرکات پرشی دایمی‌کره چشم باعث می‌شوند تا اطلاعات بیشتری در اختیار این بخش از پرده شبکیه قرار گیرد و جزئیات بیشتری از تصاویر در اختیار دستگاه بینایی قرار داده شود.
برای اجرای این تمرین همچنین می‌توانید به سرعت نگاه خود را از یک شئی به شئی دیگر منعطف کنید. لازم نیست به اسامی‌اشیاء توجه کنید. به هریک از اجزای این اشیاء به طور جداگانه نگاه کنید. در طول تمرین هیچگاه به چیزی خیره نشوید و به چشمان خود فشار نیاورید. اشیاء را در حال راحتی کامل چشم نظاره کنید.
با اجرای مرتب این تمرینها به طور دقیق و زیر نظر استادان مجرب می‌توانید بسیاری از ناهنجاریهای بینایی را در خود اصلاح کنید.
